Borba Davida i Golijata, kao što svjedoči biblijska priča, bila je istorijski značajna, presudna za jedan narod. Ali, i dokaz da se Golijat može pobijediti, da se može savladati. Koliko često, i gdje se sve nije istorija na ovakav način poigravala s malim nacijama, malim državama, prinuđenim da se suprotstave velikima, svjesni da će u tom sukobu ipak izgubiti mnogo, možda čak sve. Mnogi su, na raznim meridijanima ustajali protiv Golijata, znajući, i na kraju ne uspijevajući kao biblijski David da ga savladaju. Istorija i sama često kaže da jedna dobijena bitka ne znači i da je neko dobio rat. Ali, gore od toga je, ako onaj ko je dobio rat i dalje produžava njegovo dejstvo. Naročito danas, u vrijeme kada su naučna i tehničko-tehnološka dostignuća daleko odmakla od kamena, praćke, luka i strijele kao oružja. Poslije bombardovanja Hirošime i Nagasakija, ništa više nije bilo isto u doktrini ratovanja. A, oni koji su bili izloženi udaru i radijaciji atomskih bombi, najviše i najčešće civili, postali su pacijenti sa kojima se ljekari dotad nijesu susretali. I neko bi pomislio da se priča tu završila. Nažalost nije...
Bombardovanje Savezne Republike Jugoslavije 1999. godine od strane NATO saveza, kao i bombardovanje iste ove vojne alijanse Republike Srpske 1995. godine, odnosno efekti bombardovanja na zdravlje stanovništva ovih prostora, tema su konkretnog naučnog, ali i humanog i ljekarskog izučavanja i suočavanja ljekara prof. dr Aleka Račića, prim. dr sc spec. maksilofacijalne hirurgije i spec. zdravstvene politike i menadžmenta. Hirurška iskustva iz sale u radu s pacijentima, odnosno ljudima koji su bili izloženi dejstvu bombi s oslabljenim uranijumom i ko zna još kakvim punjenjima, opisuje u svojoj drugoj knjizi posvećenoj ovoj temi „NATO – agresija traje” (IIU „Svetigora”, Cetinje – Beograd, 2018). I ne samo da opisuje, već i dokumentuje brojnim podacima, fotografijama, tabelama, citatima ne samo nesreću ljudi oboljelih jer su bili izloženi dejstvu NATO municije, već i doktrini koja stoji iza toga, a koja to opravdava.
Susret s pacijentima s teškim malignim oboljenjima koja se dotad nijesu pojavljivala ni u literaturi kao neki ekstremni, izdvojeni slučajevi, uticali su i na njega lično. Jer, dr Alek Račić, koji je već do 1999. godine ostvarivao blistavu karijeru, bio autor mnogih naučnih studija objavljivanih u stručnim publikacijama širom zapada, čija su izlaganja na svjetskim ljekarskim kongresima izazivala pažnju naučnika, okrenuo je list. Možda se to desilo čak i malo ranije, prilikom susreta s pacijentima koji su dolazili iz Republike Srpske u Dom zdravlja u Herceg Novom gdje je radio kao mladi stručnjak.
– Poslije bombardovanja Srpske 1995. god. nisu vršena obimna istraživanja kao nakon bombardovanja 1999, a u mojoj karijeri se poklopio moj rad u Domu zdravlja Herceg Novi sa nedostatkom studija o bombardovanju 1995. Opština Herceg Novi tada je imala veliki broj izbjeglica iz BiH, pa sam sa tadašnjim predsjednikom UO DZ Herceg Novi, prim. dr Zlatkom Stojovićem započeo studiju koju je podržao prim. dr Božidar Raspopović, tada direktor Medicinskog Instituta Crne Gore. Nije bilo u medicinskoj javnosti nikakvih podataka o osiromašenom uranijumu, plutonijumu i drugim nedozvoljenim sredstvima, pa smo mogli da se bavimo samo stresom kod izbjeglica iz BiH raseljenih na teritoriju opštine Herceg Novi – priča dr Račić. Pojašnjava da se metodološki tada koristio Hamiltonovom skalom anksioznosti i Pajkelovim testom životnih događaja.
– Tokom kontakata sa tim pacijentima evidentno je bilo obolijevanje od nekih drugih bolesti koje nisu bile karakteristične ni za populaciju sa teritorije opštine Herceg Novi, a ni za sredine u kojima su ti pacijenti živjeli prije bombardovanja Republike Srpske. Tada sam daljim kontaktima u struci, prvi put saznao da postoje sporadična istraživanja koja su se odnosila na posljedice tog bombardovanja, a koja se odnose na povećanu incidencu malignih bolesti i povećan broj novorođene djece sa kongenitalnim anomalijama u područjima bombardovanim osiromašenim uranijumom i plutonijumom. Na žalost, tada, dvije i po godine poslije bombardovanja Republika Srpska je bila potpuno nespremna za ovakvo istraživanje, podaci su bili neuredni, nepotpuni i nisam mogao nigdje da ih objavljujem u svijetu. Ali za istraživanje o stresu pacijenata, sporovedenim u DZ Herceg Novi, finansijski me je podržao Zavod za međunarodnu saradnju Republike Crne Gore i rad sam objavio u časopisu „Medicinski zapisi” u Podgorici, marta 1999, neposredno pred bombardovanje SR Jugoslavije.
Zatim sam ga objavio i na Svjetskom kongresu u Parizu, decembra 2000. To je bila i poslednja javna i otvorena podrška republičkih organa Crne Gore mojim istraživanjima. Opštinski organi Herceg Novog kasnije su mi zbog studija o posledicama bombardovanja 1999. u dva navrata pružali podršku u smislu organizovanja stručnih tribina, ali to je variralo u zavisnosti od toga ko je u opštinskoj vlasti – pojašnjava Račić.
I, onda se desilo bombardovanje SRJ 1999. godine, i do tada, kako sam kaže, prozapadno orijentisani dr Račić, NATO agresiju počinje da doživljava kao eksperimentalni rat kome je cilj nanošenje dugoročnih zdravstvenih posljedica bombardovanom stanovništvu, što potvrđuju i neke kasnije izjave NATO oficira. Kako kaže, takvi njegovi stavovi stvorili su veliki otpor zapadnih struktura, bez obzira na utemeljenost njegovih tvrdnji i velike simpatije koje je prije toga imao u usko stručnim krugovima. Ujedno, te godine dr Račić upisuje postdiplomske i specijalističke studije na Medicinskom fakultetu u Beogradu. Tada su mu se, dodaje, otvorili nepresušni izvori podataka o bombardovanju Crne Gore i Srbije 1999. Prvi put je jasno utvrdio razliku u bombardovanju Crne Gore u odnosu na bombardovanje Srbije.
– U Srbiji je NATO alijansa intenzivno bombardovala petrohemijske industrije i elektroenergetska postrojenja što u Crnoj Gori nisu radili. Tom prilikom dolazilo je do oslobađanja krajnje štetnih i direktno kancerogenih materija koje ulaze u zemljište, vodotokove i atmosferu, čime direktno penetriraju lanac ishrane, što nije bilo u Crnoj Gori. Prilikom bombardovanja petrohemijskih industrija kroz lančane reakcije oslobađao se fozgen, bojni otrov koji, kad ispari u vazduh, prelazi u difozgen, koji je još otrovniji. Posljedica bombardovanja elektroenergetskih postrojenja bilo je izlivanje krajnje štetnog i direktno kancerogenog piralena u zemljište i vodotokove.
Osiromašeni uranijum kojim su gađane brojne lokacije na području Crne Gore i Srbije, njih ukupno 113, nije direktno kancerogen kao supstance koje se oslobađaju prilikom bombardovanja petrohemijskih industrija i elektroenergetskih postrojenja, već je za njega karakteristično da izaziva genetske mutacije, aberacije.
Međutim, municija sa osiromašenim uranijumom je u sebi sadržala i plutonijumske penetratore, pa je na mjestima udara pronađeno više direktno kancerogenih elemenata kao što je na primjer polonijum 17, a kao posljedica reakcija poslije udara ovakve municije. Stoga nikako ne mogu da se uzmu u obzir spinovanja NATO lobista da uranijum sam po sebi nije kancerogen, jer ovdje nije riječ samo i isključivo o uranijumu, tj. on je najmanja stavka u dejstvima ovakve municije čiji tačan sastav čak ni ne znamo – naglašava dr Račić.
Zanimljivo je i da dr Račić napominje, da Crna Gora, tada bombardovana, a sada članica tog vojnog saveza, ima priliku da nešto učini kako bi se neke stvari rasvijetlile, i tako olakšao rad ljekarima, odnosno omogući im kvalitetniji pristup liječenju pacijenata koji su bili izloženi direktnim ili indirektnim posljedicama NATO bombarodvanja. Naime, dr Račić je samoicijativno pisao NATO savezu da mu dostave što je sve bilo „upakovano” u bombe zajedno sa uranijomom, a kako bi bolje shvatio oblike nekih kancera, i na osnovu toga ih onda kvalitetnije tretirao – pomogao pacijentima.
– Crna Gora kao članica NATO ima pravo da traži u Briselu tačan sastav bombi koje su izručene na teritoriju Crne Gore 1999. Pošto je moj zahtjev iz decembra 2000. odbijen, a postoji osnovana sumnja da u njima nisu bili samo osiromašeni uranijum i plutonijum, već i neki drugi štetni elementi koji nemaju tako dugačak period poluraspada, a mogu da budu uzročnici nekih bolesti, sa tim saznanjima o punjenju bombi mogli bismo da spriječimo dalja štetna dejstva po stanovništvo i ekološki sistem Crne Gore, što je na primjer urađeno na poluostrvu Luštica, koje je poslije bombardovanja dekontaminirala Vojske Jugoslavije. Nakon toga je mjerenjima utvrđeno da je taj geografski predio potpuno bezbjedan za život i rad – kaže dr Račić. Proces dekontaminacije je složen i skup i to je, vjerovatno, razlog zašto se ostalih 112 lokacija na teritoriji nekadašnje SR Jugoslavije nije po istom postupku dekontaminiralo. Posebno ističe da na žalost ne postoji precizan kancer registar ni u jednoj od zemalja regiona.
– Postoje neki podaci za stanovništvo Republike Srbije koji govore u prilog velikog povećanja incidence malignih bolesti, posljednja godina koja statistički može da se uzme u obzir da stanovništvo nije imalo nikakve posljedice NATO bombardovanja je 1994. Jer, već je 1995. bilo bombardovanje Republike Srpske (BiH), pa je tako na teritoriji Srbije sa KiM 1994. bilo 5.800 novooboljelih od maligniteta, a 2011. bez KiM čak 33.000, što znači da nije povećanje od šest nego osam puta, dok po parametrima sa teritorije KiM koje međunarodne misije kriju od javnosti, najviše strada albanska populacija. Ali, precizni podaci o tome mi nisu dostupni – ističe dr Račić, koji i dalje nastavlja da istražuje razmjere i posljedice NATO bombardovanja SRJ 1999. godine. Uprkos opstrukcijama i ćutanju na koje, kako sam kaže, često nailazi.
Ž.JANjUŠEVIĆ

---

Još jedno ćutanje – ratna odšteta
Na pitanje zašto se ćuti o posljedicama NATO bombardovanja, naročito ljudi na pozicijama s kojih su i pozvani i mogli bi da o tome javno govore, dr Račić kaže da je to zbog ratne odštete oko koje su se očigledno političari dogovorili sa NATO čelnicima radi očuvanja vlasti i lične koristi.
– Podsjećam, ukupna ratna šteta koju je NATO savez izazvao na području SR Jugoslavije je 105 milijardi dolara, pri čemu pet je milijardi šteta učinjena Crnoj Gori. Svaka ozbiljna vlast tražila bi tu ratnu štetu i podijelila građanima Crne Gore prema matičnom broju, a sami izračunajte koliko bi svaki građanin dobio. Posredne ratne štete, bez obzira na pripadnost Crne Gore NATO savezu računale bi se prije svega u odnosu na porast broja oboljelih od 1999. na ovamo, što je evidentno bez obzira na napore nadležnih službi da takvo stanje u Crnoj Gori prikriju. Jer, mi koji se bavimo istraživačkim radom nemamo više pristup arhivama i podacima Zavoda, već možemo samo da dobijemo nekakva saopštenja službenika u koja ne vjerujemo – kaže prof. dr Alek Račić.